Con đường chuyển đổi hệ thống quản lý và thuế tài sản tiền điện tử tại Việt Nam
Trong một thời gian dài, vị trí pháp lý của Việt Nam đối với tài sản tiền điện tử vẫn chưa rõ ràng, và các chính sách thuế liên quan cũng rơi vào vùng xám. Tuy nhiên, tình hình này đã có một bước ngoặt lớn vào ngày 14 tháng 6 năm 2025. Quốc hội Việt Nam đã thông qua "Luật Công nghiệp Công nghệ số", lần đầu tiên đưa tài sản mã hóa vào khung pháp lý quốc gia và thực hiện quản lý phân loại, chính thức trao cho nó vị thế pháp lý, trở thành một sự kiện mang tính bước ngoặt trong quá trình quản lý tài sản mã hóa của đất nước.
Luật mới phân loại tài sản số thành hai loại: "tài sản ảo" và "tài sản mã hóa", đồng thời trao cho chính phủ quyền xây dựng quy định chi tiết. Luật này cũng tăng cường yêu cầu về an ninh mạng, phòng chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố. Luật sẽ có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2026, nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan, kết nối với các tiêu chuẩn quản lý quốc tế, giúp Việt Nam sớm thoát khỏi danh sách xám của FATF.
Bài viết này sẽ phân tích tác động của bước đột phá lập pháp này đối với việc tái cấu trúc bức tranh kinh tế số của Việt Nam, phân tích những động thái mới nhất và xu hướng tương lai của hệ thống thuế của nó. Bằng cách điểm lại tiến trình chính sách của chính phủ Việt Nam trong vài năm qua từ thái độ thận trọng sang việc chủ động xây dựng khung quản lý, kết hợp với việc so sánh thực tiễn của các quốc gia tiêu biểu khác ở Đông Nam Á và trên toàn cầu trong lĩnh vực thuế và quản lý tài sản tiền điện tử. Hơn nữa, bài viết cũng sẽ dự đoán chiến lược của Việt Nam trong việc cân bằng giữa phòng ngừa rủi ro và phát triển đổi mới, dự đoán các chính sách cụ thể có thể được ban hành trong vài năm tới, cũng như tác động tiềm tàng của các chính sách này đối với Việt Nam với tư cách là một nền kinh tế số mới nổi.
1. Việt Nam làm rõ vị thế pháp lý của tài sản tiền điện tử
Trước khi Luật Công nghệ số được ban hành, việc định tính pháp lý đối với tài sản tiền điện tử tại Việt Nam vẫn ở trong tình trạng mơ hồ và liên tục biến đổi. Ở giai đoạn đầu, thái độ của chính phủ Việt Nam đối với tài sản tiền điện tử chủ yếu thể hiện qua việc hạn chế nghiêm ngặt và cảnh báo rủi ro về việc sử dụng chúng như một phương tiện thanh toán. Ví dụ, trong công văn phát hành vào tháng 7 năm 2017, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã chỉ rõ rằng các tài sản tiền điện tử như Bitcoin và Litecoin không được công nhận là tiền tệ hợp pháp hay phương tiện thanh toán tại Việt Nam và cấm phát hành, cung cấp và sử dụng, những người vi phạm có thể phải chịu hình phạt. Sau đó, vào tháng 4 năm 2018, Thủ tướng đã ban hành chỉ thị yêu cầu các cơ quan liên quan tăng cường quản lý các hoạt động liên quan đến tài sản tiền điện tử, nhằm tăng cường kiểm soát các giao dịch liên quan và ngăn ngừa thiệt hại tiềm tàng.
Mặc dù Bộ Tài chính đã thông báo trong công văn tháng 4 năm 2016 rằng không cấm giao dịch tài sản tiền điện tử và định nghĩa chúng là "tài sản" và "hàng hóa" tính thanh khoản, nhưng do thiếu sự hỗ trợ lập pháp rõ ràng, chỉ thị này trong thực tế vẫn ở trong tình trạng mập mờ, khiến cho việc tuân thủ và thực thi liên quan đến giao dịch mã hóa trở nên tương đối phức tạp. Hơn nữa, theo định nghĩa về tài sản trong Bộ luật Dân sự Việt Nam năm 2015, tài sản số như tài sản tiền điện tử rõ ràng không thuộc về bất kỳ loại nào trong số đó, vì vậy theo luật hiện hành của Việt Nam, những tài sản này không được coi là tài sản vật chất. Sự thiếu hụt trong phân loại này đã gây ra một khoảng trống pháp lý lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến cách xử lý và quản lý những tài sản này trong khuôn khổ pháp luật.
Tuy nhiên, trạng thái mơ hồ này đã có sự chuyển biến căn bản vào ngày 14 tháng 6 năm 2025. Quốc hội Việt Nam đã thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số mang tính bước ngoặt, luật này sẽ chính thức có hiệu lực vào ngày 1 tháng 1 năm 2026. Luật này lần đầu tiên định nghĩa rõ ràng "tài sản số" trong hệ thống pháp luật Việt Nam, và phân chia chúng thành "tài sản mã hóa" và "tài sản ảo". Đột phá lập pháp này đã chấm dứt sự không chắc chắn về địa vị pháp lý của tài sản mã hóa tại Việt Nam trong nhiều năm, chính thức công nhận tài sản mã hóa là tài sản hợp pháp theo pháp luật dân sự, từ đó cung cấp nền tảng pháp lý vững chắc cho cá nhân và tổ chức hợp pháp thiết lập và thực hiện quyền sở hữu tài sản.
Sự chuyển biến chiến lược từ "không công nhận" sang "hợp pháp hóa" không phải là ngẫu nhiên, vì chính phủ Việt Nam đã nhận ra tiềm năng to lớn của kinh tế mã hóa. Mặc dù có những rào cản về quy định, Việt Nam có một trong những tỷ lệ nắm giữ Tài sản tiền điện tử cao nhất thế giới, đứng thứ năm toàn cầu, với khoảng 20.95% dân số nắm giữ tài sản mã hóa, và dòng tiền vào hàng năm vượt quá 1000 tỷ đô la. Đồng thời, Việt Nam cũng phải đối mặt với nhu cầu ứng phó với áp lực quốc tế về chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố, nước này đã được Nhóm Hành động Tài chính đưa vào danh sách xám, yêu cầu tăng cường quản lý tài sản ảo. Do đó, việc hợp pháp hóa là điều kiện cần thiết để thu hút đầu tư, thúc đẩy phát triển kinh tế số và quản lý hiệu quả ngành công nghiệp mới nổi này. Điều này cho thấy chính phủ Việt Nam đã chuyển từ việc đơn thuần phòng ngừa rủi ro sang việc tích cực chấp nhận những cơ hội mà kinh tế số mang lại, và cố gắng hướng dẫn và quy định ngành công nghiệp mới nổi này thông qua việc xây dựng khung pháp lý hoàn chỉnh, thay vì chỉ đơn thuần đàn áp.
2. Sự chuyển hướng của hệ thống quản lý tài sản tiền điện tử tại Việt Nam
Thái độ của chính phủ Việt Nam đối với việc định tính tài sản tiền điện tử đã chuyển biến, phản ánh sự thay đổi đáng kể trong hệ thống quản lý của họ. Trước đây, hệ thống quản lý tài sản tiền điện tử ở Việt Nam tồn tại những vấn đề không hoàn thiện, phản ứng thụ động, thường áp dụng các biện pháp quản lý một cách cứng nhắc; tuy nhiên, với sự bùng nổ của tài sản tiền điện tử trên toàn cầu và sự thay đổi trong cấp lãnh đạo của Việt Nam, hiện tại hệ thống quản lý tài sản tiền điện tử của họ đang nhanh chóng được hoàn thiện, không chỉ hình thành cấu trúc quản lý phân công ban đầu mà còn đang khẩn trương thúc đẩy nhiều dự án thí điểm quản lý, nhằm tìm kiếm sự cân bằng giữa việc tiếp nhận công nghệ mới và việc ứng phó hiệu quả với các thách thức như chống rửa tiền và chống tài trợ cho khủng bố.
2.1 Sắp xếp sự phát triển của khung quy định
Khung pháp lý quản lý tiền điện tử của Việt Nam đã trải qua sự biến chuyển rõ rệt từ không có đến có, từ phản ứng thụ động đến chủ động hướng dẫn.
Từ năm 2016 đến 2022, hệ thống quản lý Tài sản tiền điện tử của Việt Nam đã trải qua giai đoạn từ không có đến có, từ áp dụng đồng loạt đến giai đoạn nghiên cứu và khám phá.
Vào tháng 4 năm 2016, Bộ Tài chính đã công bố một công văn tuyên bố không cấm giao dịch Tài sản tiền điện tử, nhưng định tính của nó còn mơ hồ. Sau đó, vào tháng 7 năm 2017, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã rõ ràng cấm Bitcoin và các Tài sản tiền điện tử khác như một phương tiện thanh toán, và nhấn mạnh tính bất hợp pháp của nó. Vào tháng 4 năm 2018, Thủ tướng đã ban hành chỉ thị yêu cầu tăng cường quản lý các hoạt động liên quan đến Tài sản tiền điện tử, trong khi Ngân hàng Nhà nước cũng chỉ đạo các tổ chức tài chính tăng cường các biện pháp liên quan đến giao dịch mã hóa, tất cả đều thể hiện sự thận trọng và lập trường phòng ngừa rủi ro của chính phủ trong giai đoạn đầu.
Vào tháng 5 năm 2020, Thủ tướng đã chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước khởi động dự án thí điểm, khám phá việc sử dụng blockchain trong tài sản tiền điện tử, và yêu cầu nghiên cứu và đánh giá những lợi ích và bất lợi của tài sản tiền điện tử. Vào tháng 3 năm 2022, Hiệp hội Blockchain Việt Nam được thành lập, trở thành thực thể pháp lý đầu tiên tại Việt Nam tập trung vào tài sản mã hóa, với nhiệm vụ tạo ra và nuôi dưỡng khung phát triển tài sản tiền điện tử. Cùng năm, Việt Nam đã thông qua luật chống rửa tiền, có hiệu lực vào năm 2023, yêu cầu các tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán thực hiện các biện pháp hiểu biết khách hàng, đánh dấu một bước quan trọng trong việc tuân thủ quốc tế. Vào tháng 10 năm 2022, Thủ tướng một lần nữa kêu gọi quản lý tài sản tiền điện tử, thể hiện nhu cầu cấp thiết của chính phủ về việc chuẩn hóa lĩnh vực này.
Sau năm 2023, đặc biệt là sau sự thay đổi cấp cao của Việt Nam vào năm 2024, thái độ của Việt Nam đối với Tài sản tiền điện tử dần trở nên mềm mỏng.
Vào tháng 2 năm 2024, Thủ tướng đã ra quyết định, chỉ đạo Bộ Tài chính soạn thảo khung pháp lý cho tài sản ảo, làm rõ quyết tâm của chính phủ ở cấp độ lập pháp. Vào tháng 10 cùng năm, Thủ tướng đã ký quyết định ban hành "Chiến lược Quốc gia phát triển và ứng dụng công nghệ chuỗi khối Việt Nam đến năm 2025", và nhìn về năm 2030, nhằm mục tiêu biến Việt Nam thành nhà lãnh đạo đổi mới chuỗi khối trong khu vực. Chiến lược này xác định chuỗi khối là trụ cột cốt lõi của chuyển đổi số, và nhấn mạnh nền tảng chuỗi khối "Sản xuất tại Việt Nam", điều này cho thấy chính phủ đã coi chuỗi khối và tài sản số là động lực quan trọng cho sự phát triển kinh tế số quốc gia.
Vào tháng 6 năm 2025, "Luật Công nghiệp Công nghệ Số" được thông qua, từ việc xác định phân loại tài sản số, thực hiện bắt buộc các biện pháp chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố, đưa vào hệ thống giấy phép và các biện pháp khuyến khích công nghệ mới nổi như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn và tính toán tiên tiến, thiết lập một khuôn khổ quản lý thận trọng và khoan dung, thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số rộng rãi hơn.
Sự trưởng thành của khung quy định từ "đáp ứng thụ động" sang "hướng dẫn chủ động" là đặc điểm then chốt trong sự phát triển chính sách của Việt Nam trong lĩnh vực tài sản số. Giai đoạn đầu, việc quản lý tiền điện tử tại Việt Nam chủ yếu là "cấm sử dụng như phương tiện thanh toán" và "cảnh báo rủi ro", đây là một tư thế thụ động và phòng ngừa. Tuy nhiên, trong hai năm qua, từ chỉ đạo của Thủ tướng về việc nghiên cứu, thành lập hiệp hội blockchain, đến việc ban hành "Luật Công nghiệp Công nghệ số" và chiến lược blockchain quốc gia, trọng tâm quản lý đã rõ ràng chuyển sang việc chủ động xây dựng khung pháp lý, đưa tài sản mã hóa vào chiến lược phát triển kinh tế số quốc gia. Điều này đánh dấu bước vào một giai đoạn trưởng thành và thực tiễn hơn trong quản lý tài sản số của Việt Nam, với mục tiêu không chỉ là kiểm soát rủi ro mà còn là giải phóng tiềm năng đổi mới thông qua việc thiết lập một môi trường pháp lý rõ ràng và có thể dự đoán, thu hút đầu tư trong nước và quốc tế, và nâng cao vị thế của mình trong nền kinh tế số toàn cầu.
2.2 Tóm tắt về cấu trúc quản lý và hệ thống phân công hiện có tại Việt Nam
Khung pháp lý về quản lý tài sản tiền điện tử hiện tại của Việt Nam chủ yếu do các bộ ngành phân công trách nhiệm, tạo thành một hình thức "quản lý lỏng lẻo". Nhiều cơ quan then chốt, bao gồm Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Bộ Tài chính, Bộ Công an và Hiệp hội Blockchain Việt Nam phối hợp hợp tác, cùng nhau xây dựng và hoàn thiện khung quản lý.
2.3 Thí điểm sandbox quản lý và xây dựng tuân thủ rủi ro trong trạng thái bình thường mới
Để khám phá các ứng dụng đổi mới của tài sản tiền điện tử trong điều kiện kiểm soát rủi ro, chính phủ Việt Nam đã tích cực áp dụng cơ chế sandbox quản lý và các dự án thí điểm.
Chính phủ Việt Nam đang thảo luận về việc thiết lập các trung tâm tài chính khu vực và quốc tế, trong đó một khía cạnh quan trọng là giới thiệu chính sách thử nghiệm có kiểm soát cho công nghệ tài chính (sandbox), đặc biệt là đối với các mô hình kinh doanh liên quan đến tài sản mã hóa và Tài sản tiền điện tử. Cơ chế sandbox này cho phép thử nghiệm quy mô nhỏ các công nghệ tài chính và mô hình kinh doanh mới trong môi trường có kiểm soát, từ đó đánh giá các rủi ro và lợi ích tiềm năng trước khi triển khai toàn diện. Ví dụ, Đà Nẵng đã được cho phép thử nghiệm cơ chế đặc biệt, bao gồm dự án thí điểm sử dụng stablecoin để thanh toán cho khách du lịch quốc tế, điều này được coi là một nỗ lực quan trọng nhằm khám phá ứng dụng thanh toán kỹ thuật số trong ngành du lịch. Những dự án thí điểm này nhằm tích lũy kinh nghiệm thực tiễn, cung cấp dữ liệu và cơ sở cho một khuôn khổ quản lý toàn diện hơn trong tương lai.
Ngoài ra, Việt Nam cũng đang tích cực khám phá việc phát triển tiền tệ kỹ thuật số của ngân hàng trung ương ------ đồng Som kỹ thuật số. Thủ tướng Việt Nam đã nhiều lần kêu gọi Ngân hàng Nhà nước nghiên cứu những lợi ích và bất lợi của tiền tệ kỹ thuật số, và khởi động các dự án tiền mã hóa thí điểm dựa trên blockchain. Mặc dù việc phát hành đồng Som kỹ thuật số vẫn đang ở giai đoạn đánh giá, nhưng vị trí hợp pháp tiềm năng của nó và vai trò bổ sung của nó đối với hệ thống tài chính truyền thống là một phần quan trọng trong sự phát triển kinh tế số của Việt Nam.
Tất nhiên, trong khi thúc đẩy sự đổi mới của khuôn khổ quy định, việc tuân thủ chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố vẫn là mối quan tâm cốt lõi của các cơ quan chức năng Việt Nam, đặc biệt là sau khi nước này bị Nhóm Hành động Tài chính (FATF) đưa vào danh sách xám.
Việt Nam hiện vẫn nằm trong "danh sách kiểm tra tăng cường" (danh sách xám) của Nhóm Hành động Tài chính, chủ yếu là do thiếu sót trong các thực hành chống rửa tiền liên quan đến tài sản tiền điện tử. Việc bị liệt vào danh sách xám có nghĩa là quốc gia này có những thiếu sót chiến lược trong việc chống rửa tiền và tài trợ khủng bố, điều này có thể ảnh hưởng đến uy tín tài chính quốc tế của họ và khả năng thu hút đầu tư nước ngoài. Để được loại bỏ khỏi danh sách xám, Việt Nam phải xây dựng chính sách quản lý tài sản ảo và tăng cường thực thi pháp luật liên quan.
Việc thông qua "Luật Công nghệ số" chính là một biện pháp quan trọng của Việt Nam để đối phó với áp lực từ FATF. Luật này yêu cầu tất cả các hoạt động tài sản số phải thực hiện nghiêm ngặt các biện pháp phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố nhằm nâng cao tính an toàn và minh bạch. Điều này có nghĩa là các sàn giao dịch mã hóa trong tương lai và các nhà cung cấp dịch vụ liên quan phải tuân thủ các tiêu chuẩn toàn cầu như KYC và AML, và có thể sẽ được yêu cầu duy trì quỹ bồi thường để bảo vệ người dùng khỏi các cuộc tấn công mạng, từ đó giảm thiểu rủi ro tội phạm tài chính.
3. Chính sách thuế đối với tài sản tiền điện tử tại Việt Nam và những tiến triển mới nhất
Sự phát triển của chính sách thuế đối với tài sản tiền điện tử tại Việt Nam diễn ra gần như đồng thời với chính sách quản lý tài sản tiền điện tử của Việt Nam. Ngày đầu, do sự không rõ ràng và mâu thuẫn trong việc định nghĩa tài sản tiền điện tử của các cơ quan chức năng Việt Nam, chính sách quản lý thô và đồng nhất, việc đánh thuế đối với tài sản tiền điện tử là điều không thực tế. Tuy nhiên, sự bùng nổ nhanh chóng về khối lượng giao dịch tài sản tiền điện tử đã khiến chính phủ phải đối mặt với vị thế pháp lý của nó, thúc ép các cơ quan chức năng Việt Nam tiến hành nghiên cứu về tài sản tiền điện tử. Đặc biệt, khi bước vào năm 2024, chính phủ thể hiện sự cấp bách hơn trong việc xây dựng một khung pháp lý rõ ràng.
3.1 Hiện tại, giao dịch Tài sản tiền điện tử ở Việt Nam vẫn đang trong vùng mơ hồ về thuế.
Trong một thời gian dài, do thiếu các định nghĩa pháp lý rõ ràng và khung quy định, giao dịch tài sản tiền điện tử tại Việt Nam vẫn nằm trong vùng mờ về thuế. Công văn của Bộ Tài chính Việt Nam năm 2016, mặc dù không cấm giao dịch tài sản tiền điện tử,
Trang này có thể chứa nội dung của bên thứ ba, được cung cấp chỉ nhằm mục đích thông tin (không phải là tuyên bố/bảo đảm) và không được coi là sự chứng thực cho quan điểm của Gate hoặc là lời khuyên về tài chính hoặc chuyên môn. Xem Tuyên bố từ chối trách nhiệm để biết chi tiết.
Việt Nam thông qua "Luật Công nghiệp Công nghệ số" đánh dấu bước ngoặt trong hệ thống quản lý và thuế tài sản tiền điện tử.
Con đường chuyển đổi hệ thống quản lý và thuế tài sản tiền điện tử tại Việt Nam
Trong một thời gian dài, vị trí pháp lý của Việt Nam đối với tài sản tiền điện tử vẫn chưa rõ ràng, và các chính sách thuế liên quan cũng rơi vào vùng xám. Tuy nhiên, tình hình này đã có một bước ngoặt lớn vào ngày 14 tháng 6 năm 2025. Quốc hội Việt Nam đã thông qua "Luật Công nghiệp Công nghệ số", lần đầu tiên đưa tài sản mã hóa vào khung pháp lý quốc gia và thực hiện quản lý phân loại, chính thức trao cho nó vị thế pháp lý, trở thành một sự kiện mang tính bước ngoặt trong quá trình quản lý tài sản mã hóa của đất nước.
Luật mới phân loại tài sản số thành hai loại: "tài sản ảo" và "tài sản mã hóa", đồng thời trao cho chính phủ quyền xây dựng quy định chi tiết. Luật này cũng tăng cường yêu cầu về an ninh mạng, phòng chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố. Luật sẽ có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2026, nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan, kết nối với các tiêu chuẩn quản lý quốc tế, giúp Việt Nam sớm thoát khỏi danh sách xám của FATF.
Bài viết này sẽ phân tích tác động của bước đột phá lập pháp này đối với việc tái cấu trúc bức tranh kinh tế số của Việt Nam, phân tích những động thái mới nhất và xu hướng tương lai của hệ thống thuế của nó. Bằng cách điểm lại tiến trình chính sách của chính phủ Việt Nam trong vài năm qua từ thái độ thận trọng sang việc chủ động xây dựng khung quản lý, kết hợp với việc so sánh thực tiễn của các quốc gia tiêu biểu khác ở Đông Nam Á và trên toàn cầu trong lĩnh vực thuế và quản lý tài sản tiền điện tử. Hơn nữa, bài viết cũng sẽ dự đoán chiến lược của Việt Nam trong việc cân bằng giữa phòng ngừa rủi ro và phát triển đổi mới, dự đoán các chính sách cụ thể có thể được ban hành trong vài năm tới, cũng như tác động tiềm tàng của các chính sách này đối với Việt Nam với tư cách là một nền kinh tế số mới nổi.
1. Việt Nam làm rõ vị thế pháp lý của tài sản tiền điện tử
Trước khi Luật Công nghệ số được ban hành, việc định tính pháp lý đối với tài sản tiền điện tử tại Việt Nam vẫn ở trong tình trạng mơ hồ và liên tục biến đổi. Ở giai đoạn đầu, thái độ của chính phủ Việt Nam đối với tài sản tiền điện tử chủ yếu thể hiện qua việc hạn chế nghiêm ngặt và cảnh báo rủi ro về việc sử dụng chúng như một phương tiện thanh toán. Ví dụ, trong công văn phát hành vào tháng 7 năm 2017, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã chỉ rõ rằng các tài sản tiền điện tử như Bitcoin và Litecoin không được công nhận là tiền tệ hợp pháp hay phương tiện thanh toán tại Việt Nam và cấm phát hành, cung cấp và sử dụng, những người vi phạm có thể phải chịu hình phạt. Sau đó, vào tháng 4 năm 2018, Thủ tướng đã ban hành chỉ thị yêu cầu các cơ quan liên quan tăng cường quản lý các hoạt động liên quan đến tài sản tiền điện tử, nhằm tăng cường kiểm soát các giao dịch liên quan và ngăn ngừa thiệt hại tiềm tàng.
Mặc dù Bộ Tài chính đã thông báo trong công văn tháng 4 năm 2016 rằng không cấm giao dịch tài sản tiền điện tử và định nghĩa chúng là "tài sản" và "hàng hóa" tính thanh khoản, nhưng do thiếu sự hỗ trợ lập pháp rõ ràng, chỉ thị này trong thực tế vẫn ở trong tình trạng mập mờ, khiến cho việc tuân thủ và thực thi liên quan đến giao dịch mã hóa trở nên tương đối phức tạp. Hơn nữa, theo định nghĩa về tài sản trong Bộ luật Dân sự Việt Nam năm 2015, tài sản số như tài sản tiền điện tử rõ ràng không thuộc về bất kỳ loại nào trong số đó, vì vậy theo luật hiện hành của Việt Nam, những tài sản này không được coi là tài sản vật chất. Sự thiếu hụt trong phân loại này đã gây ra một khoảng trống pháp lý lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến cách xử lý và quản lý những tài sản này trong khuôn khổ pháp luật.
Tuy nhiên, trạng thái mơ hồ này đã có sự chuyển biến căn bản vào ngày 14 tháng 6 năm 2025. Quốc hội Việt Nam đã thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số mang tính bước ngoặt, luật này sẽ chính thức có hiệu lực vào ngày 1 tháng 1 năm 2026. Luật này lần đầu tiên định nghĩa rõ ràng "tài sản số" trong hệ thống pháp luật Việt Nam, và phân chia chúng thành "tài sản mã hóa" và "tài sản ảo". Đột phá lập pháp này đã chấm dứt sự không chắc chắn về địa vị pháp lý của tài sản mã hóa tại Việt Nam trong nhiều năm, chính thức công nhận tài sản mã hóa là tài sản hợp pháp theo pháp luật dân sự, từ đó cung cấp nền tảng pháp lý vững chắc cho cá nhân và tổ chức hợp pháp thiết lập và thực hiện quyền sở hữu tài sản.
Sự chuyển biến chiến lược từ "không công nhận" sang "hợp pháp hóa" không phải là ngẫu nhiên, vì chính phủ Việt Nam đã nhận ra tiềm năng to lớn của kinh tế mã hóa. Mặc dù có những rào cản về quy định, Việt Nam có một trong những tỷ lệ nắm giữ Tài sản tiền điện tử cao nhất thế giới, đứng thứ năm toàn cầu, với khoảng 20.95% dân số nắm giữ tài sản mã hóa, và dòng tiền vào hàng năm vượt quá 1000 tỷ đô la. Đồng thời, Việt Nam cũng phải đối mặt với nhu cầu ứng phó với áp lực quốc tế về chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố, nước này đã được Nhóm Hành động Tài chính đưa vào danh sách xám, yêu cầu tăng cường quản lý tài sản ảo. Do đó, việc hợp pháp hóa là điều kiện cần thiết để thu hút đầu tư, thúc đẩy phát triển kinh tế số và quản lý hiệu quả ngành công nghiệp mới nổi này. Điều này cho thấy chính phủ Việt Nam đã chuyển từ việc đơn thuần phòng ngừa rủi ro sang việc tích cực chấp nhận những cơ hội mà kinh tế số mang lại, và cố gắng hướng dẫn và quy định ngành công nghiệp mới nổi này thông qua việc xây dựng khung pháp lý hoàn chỉnh, thay vì chỉ đơn thuần đàn áp.
2. Sự chuyển hướng của hệ thống quản lý tài sản tiền điện tử tại Việt Nam
Thái độ của chính phủ Việt Nam đối với việc định tính tài sản tiền điện tử đã chuyển biến, phản ánh sự thay đổi đáng kể trong hệ thống quản lý của họ. Trước đây, hệ thống quản lý tài sản tiền điện tử ở Việt Nam tồn tại những vấn đề không hoàn thiện, phản ứng thụ động, thường áp dụng các biện pháp quản lý một cách cứng nhắc; tuy nhiên, với sự bùng nổ của tài sản tiền điện tử trên toàn cầu và sự thay đổi trong cấp lãnh đạo của Việt Nam, hiện tại hệ thống quản lý tài sản tiền điện tử của họ đang nhanh chóng được hoàn thiện, không chỉ hình thành cấu trúc quản lý phân công ban đầu mà còn đang khẩn trương thúc đẩy nhiều dự án thí điểm quản lý, nhằm tìm kiếm sự cân bằng giữa việc tiếp nhận công nghệ mới và việc ứng phó hiệu quả với các thách thức như chống rửa tiền và chống tài trợ cho khủng bố.
2.1 Sắp xếp sự phát triển của khung quy định
Khung pháp lý quản lý tiền điện tử của Việt Nam đã trải qua sự biến chuyển rõ rệt từ không có đến có, từ phản ứng thụ động đến chủ động hướng dẫn.
Từ năm 2016 đến 2022, hệ thống quản lý Tài sản tiền điện tử của Việt Nam đã trải qua giai đoạn từ không có đến có, từ áp dụng đồng loạt đến giai đoạn nghiên cứu và khám phá.
Vào tháng 4 năm 2016, Bộ Tài chính đã công bố một công văn tuyên bố không cấm giao dịch Tài sản tiền điện tử, nhưng định tính của nó còn mơ hồ. Sau đó, vào tháng 7 năm 2017, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã rõ ràng cấm Bitcoin và các Tài sản tiền điện tử khác như một phương tiện thanh toán, và nhấn mạnh tính bất hợp pháp của nó. Vào tháng 4 năm 2018, Thủ tướng đã ban hành chỉ thị yêu cầu tăng cường quản lý các hoạt động liên quan đến Tài sản tiền điện tử, trong khi Ngân hàng Nhà nước cũng chỉ đạo các tổ chức tài chính tăng cường các biện pháp liên quan đến giao dịch mã hóa, tất cả đều thể hiện sự thận trọng và lập trường phòng ngừa rủi ro của chính phủ trong giai đoạn đầu.
Vào tháng 5 năm 2020, Thủ tướng đã chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước khởi động dự án thí điểm, khám phá việc sử dụng blockchain trong tài sản tiền điện tử, và yêu cầu nghiên cứu và đánh giá những lợi ích và bất lợi của tài sản tiền điện tử. Vào tháng 3 năm 2022, Hiệp hội Blockchain Việt Nam được thành lập, trở thành thực thể pháp lý đầu tiên tại Việt Nam tập trung vào tài sản mã hóa, với nhiệm vụ tạo ra và nuôi dưỡng khung phát triển tài sản tiền điện tử. Cùng năm, Việt Nam đã thông qua luật chống rửa tiền, có hiệu lực vào năm 2023, yêu cầu các tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán thực hiện các biện pháp hiểu biết khách hàng, đánh dấu một bước quan trọng trong việc tuân thủ quốc tế. Vào tháng 10 năm 2022, Thủ tướng một lần nữa kêu gọi quản lý tài sản tiền điện tử, thể hiện nhu cầu cấp thiết của chính phủ về việc chuẩn hóa lĩnh vực này.
Sau năm 2023, đặc biệt là sau sự thay đổi cấp cao của Việt Nam vào năm 2024, thái độ của Việt Nam đối với Tài sản tiền điện tử dần trở nên mềm mỏng.
Vào tháng 2 năm 2024, Thủ tướng đã ra quyết định, chỉ đạo Bộ Tài chính soạn thảo khung pháp lý cho tài sản ảo, làm rõ quyết tâm của chính phủ ở cấp độ lập pháp. Vào tháng 10 cùng năm, Thủ tướng đã ký quyết định ban hành "Chiến lược Quốc gia phát triển và ứng dụng công nghệ chuỗi khối Việt Nam đến năm 2025", và nhìn về năm 2030, nhằm mục tiêu biến Việt Nam thành nhà lãnh đạo đổi mới chuỗi khối trong khu vực. Chiến lược này xác định chuỗi khối là trụ cột cốt lõi của chuyển đổi số, và nhấn mạnh nền tảng chuỗi khối "Sản xuất tại Việt Nam", điều này cho thấy chính phủ đã coi chuỗi khối và tài sản số là động lực quan trọng cho sự phát triển kinh tế số quốc gia.
Vào tháng 6 năm 2025, "Luật Công nghiệp Công nghệ Số" được thông qua, từ việc xác định phân loại tài sản số, thực hiện bắt buộc các biện pháp chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố, đưa vào hệ thống giấy phép và các biện pháp khuyến khích công nghệ mới nổi như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn và tính toán tiên tiến, thiết lập một khuôn khổ quản lý thận trọng và khoan dung, thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số rộng rãi hơn.
Sự trưởng thành của khung quy định từ "đáp ứng thụ động" sang "hướng dẫn chủ động" là đặc điểm then chốt trong sự phát triển chính sách của Việt Nam trong lĩnh vực tài sản số. Giai đoạn đầu, việc quản lý tiền điện tử tại Việt Nam chủ yếu là "cấm sử dụng như phương tiện thanh toán" và "cảnh báo rủi ro", đây là một tư thế thụ động và phòng ngừa. Tuy nhiên, trong hai năm qua, từ chỉ đạo của Thủ tướng về việc nghiên cứu, thành lập hiệp hội blockchain, đến việc ban hành "Luật Công nghiệp Công nghệ số" và chiến lược blockchain quốc gia, trọng tâm quản lý đã rõ ràng chuyển sang việc chủ động xây dựng khung pháp lý, đưa tài sản mã hóa vào chiến lược phát triển kinh tế số quốc gia. Điều này đánh dấu bước vào một giai đoạn trưởng thành và thực tiễn hơn trong quản lý tài sản số của Việt Nam, với mục tiêu không chỉ là kiểm soát rủi ro mà còn là giải phóng tiềm năng đổi mới thông qua việc thiết lập một môi trường pháp lý rõ ràng và có thể dự đoán, thu hút đầu tư trong nước và quốc tế, và nâng cao vị thế của mình trong nền kinh tế số toàn cầu.
2.2 Tóm tắt về cấu trúc quản lý và hệ thống phân công hiện có tại Việt Nam
Khung pháp lý về quản lý tài sản tiền điện tử hiện tại của Việt Nam chủ yếu do các bộ ngành phân công trách nhiệm, tạo thành một hình thức "quản lý lỏng lẻo". Nhiều cơ quan then chốt, bao gồm Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Bộ Tài chính, Bộ Công an và Hiệp hội Blockchain Việt Nam phối hợp hợp tác, cùng nhau xây dựng và hoàn thiện khung quản lý.
2.3 Thí điểm sandbox quản lý và xây dựng tuân thủ rủi ro trong trạng thái bình thường mới
Để khám phá các ứng dụng đổi mới của tài sản tiền điện tử trong điều kiện kiểm soát rủi ro, chính phủ Việt Nam đã tích cực áp dụng cơ chế sandbox quản lý và các dự án thí điểm.
Chính phủ Việt Nam đang thảo luận về việc thiết lập các trung tâm tài chính khu vực và quốc tế, trong đó một khía cạnh quan trọng là giới thiệu chính sách thử nghiệm có kiểm soát cho công nghệ tài chính (sandbox), đặc biệt là đối với các mô hình kinh doanh liên quan đến tài sản mã hóa và Tài sản tiền điện tử. Cơ chế sandbox này cho phép thử nghiệm quy mô nhỏ các công nghệ tài chính và mô hình kinh doanh mới trong môi trường có kiểm soát, từ đó đánh giá các rủi ro và lợi ích tiềm năng trước khi triển khai toàn diện. Ví dụ, Đà Nẵng đã được cho phép thử nghiệm cơ chế đặc biệt, bao gồm dự án thí điểm sử dụng stablecoin để thanh toán cho khách du lịch quốc tế, điều này được coi là một nỗ lực quan trọng nhằm khám phá ứng dụng thanh toán kỹ thuật số trong ngành du lịch. Những dự án thí điểm này nhằm tích lũy kinh nghiệm thực tiễn, cung cấp dữ liệu và cơ sở cho một khuôn khổ quản lý toàn diện hơn trong tương lai.
Ngoài ra, Việt Nam cũng đang tích cực khám phá việc phát triển tiền tệ kỹ thuật số của ngân hàng trung ương ------ đồng Som kỹ thuật số. Thủ tướng Việt Nam đã nhiều lần kêu gọi Ngân hàng Nhà nước nghiên cứu những lợi ích và bất lợi của tiền tệ kỹ thuật số, và khởi động các dự án tiền mã hóa thí điểm dựa trên blockchain. Mặc dù việc phát hành đồng Som kỹ thuật số vẫn đang ở giai đoạn đánh giá, nhưng vị trí hợp pháp tiềm năng của nó và vai trò bổ sung của nó đối với hệ thống tài chính truyền thống là một phần quan trọng trong sự phát triển kinh tế số của Việt Nam.
Tất nhiên, trong khi thúc đẩy sự đổi mới của khuôn khổ quy định, việc tuân thủ chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố vẫn là mối quan tâm cốt lõi của các cơ quan chức năng Việt Nam, đặc biệt là sau khi nước này bị Nhóm Hành động Tài chính (FATF) đưa vào danh sách xám.
Việt Nam hiện vẫn nằm trong "danh sách kiểm tra tăng cường" (danh sách xám) của Nhóm Hành động Tài chính, chủ yếu là do thiếu sót trong các thực hành chống rửa tiền liên quan đến tài sản tiền điện tử. Việc bị liệt vào danh sách xám có nghĩa là quốc gia này có những thiếu sót chiến lược trong việc chống rửa tiền và tài trợ khủng bố, điều này có thể ảnh hưởng đến uy tín tài chính quốc tế của họ và khả năng thu hút đầu tư nước ngoài. Để được loại bỏ khỏi danh sách xám, Việt Nam phải xây dựng chính sách quản lý tài sản ảo và tăng cường thực thi pháp luật liên quan.
Việc thông qua "Luật Công nghệ số" chính là một biện pháp quan trọng của Việt Nam để đối phó với áp lực từ FATF. Luật này yêu cầu tất cả các hoạt động tài sản số phải thực hiện nghiêm ngặt các biện pháp phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố nhằm nâng cao tính an toàn và minh bạch. Điều này có nghĩa là các sàn giao dịch mã hóa trong tương lai và các nhà cung cấp dịch vụ liên quan phải tuân thủ các tiêu chuẩn toàn cầu như KYC và AML, và có thể sẽ được yêu cầu duy trì quỹ bồi thường để bảo vệ người dùng khỏi các cuộc tấn công mạng, từ đó giảm thiểu rủi ro tội phạm tài chính.
3. Chính sách thuế đối với tài sản tiền điện tử tại Việt Nam và những tiến triển mới nhất
Sự phát triển của chính sách thuế đối với tài sản tiền điện tử tại Việt Nam diễn ra gần như đồng thời với chính sách quản lý tài sản tiền điện tử của Việt Nam. Ngày đầu, do sự không rõ ràng và mâu thuẫn trong việc định nghĩa tài sản tiền điện tử của các cơ quan chức năng Việt Nam, chính sách quản lý thô và đồng nhất, việc đánh thuế đối với tài sản tiền điện tử là điều không thực tế. Tuy nhiên, sự bùng nổ nhanh chóng về khối lượng giao dịch tài sản tiền điện tử đã khiến chính phủ phải đối mặt với vị thế pháp lý của nó, thúc ép các cơ quan chức năng Việt Nam tiến hành nghiên cứu về tài sản tiền điện tử. Đặc biệt, khi bước vào năm 2024, chính phủ thể hiện sự cấp bách hơn trong việc xây dựng một khung pháp lý rõ ràng.
3.1 Hiện tại, giao dịch Tài sản tiền điện tử ở Việt Nam vẫn đang trong vùng mơ hồ về thuế.
Trong một thời gian dài, do thiếu các định nghĩa pháp lý rõ ràng và khung quy định, giao dịch tài sản tiền điện tử tại Việt Nam vẫn nằm trong vùng mờ về thuế. Công văn của Bộ Tài chính Việt Nam năm 2016, mặc dù không cấm giao dịch tài sản tiền điện tử,